Posljednjih par mjeseci po konvencijama obožavatelja, zadimljenim podrumima, prodavaonicama stripova, i ostalim mjestima koji sačinjavaju zajednicu fanova znanstvene fantastike, govorilo se, između ostaloga, pretežno o najnovijoj vijesti iz Hollywooda. Dennis Villeneuve, kanadski filmaš koji je u posljednjih par godina napravio iskorak iz autora art-drama prema nešto široj publici, bit će sljedeći režiser koji će pokušati adaptirati “Dinu”, remek djelo Franka Herberta i jedan od najutjecajnijih SF romana svih vremena.
Nakon ovogodišnjeg introspektivnog indie hita “Arrival”, Villeneuve se ponovno ujedinio sa Rogerom Deakinsom, fotografom s kojim je surađivao na njegova prva dva američka filma: “Prisoners” i “Sicario”, te trenutno radi na post-produkciji nastavka još jednog SF klasika – “Blade Runner”. Čak i u današnjem ciničnom kontekstu neprestane eksploatacije postojećih intelektualnih ideja i franšiza (u koji se nastavak i još jedan remake dvaju od najcjenjenijih SF tekstova svih vremena, kako u filmu tako i van njega, svakako uklapaju), teško je ne osjetiti makar oprezan entuzijazam prema ideji da je Hollywood, čini se, konačno odabrao ispravnog čovjeka.
VIlleneuve je, barem na papiru, idealan izbor: istančan stilist, pedantan, s gotovo perfektnom filmografijom, samopriznati SF fan te režiser sa iskustvom u oba svijeta filma: nezavisnim i visokobudžetnim. Međutim, na Herbertovom romanu su zube polomila dva režisera koja su ispunjavala slične uvjete. Prije nego je David Lynch uperio kameru u Stinga i navukao bijes fanova predloška kao i njegovih prijašnjih filmova sa svojim kritičkim i komercijalnim promašajem iz 1984., “Dina” je trebala biti adaptirana pod palicom kultnog čileanskog režisera Alejandra Jodorowskog.
JODOROWSKY DINA, NAJVAŽNIJI SF FILM KOJI NIKAD NIJE SNIMLJEN
Lynchova verzija “Dine” sadržavala je fascinantnu popratnu priču o utjecaju studija i režiserovim nezadovoljstvom oko kompromitacije njegove vizije ali će zauvijek ostati u sjeni pripovijesti vezane za propalu ideju Alejandra Jodorowskog. Prije 4 godine, američki dokumentarist Frank Pavich (inače autor filma o njujorškoj hardcore punk sceni: “N.Y.H.C”) odlučio je priče i glasine povezati u koherentnu pripovijest. “Jodorowsky’s Dune” istovremeno je fascinantan film o rođenju i smrti jedne ideje (Jodorowky bi ovdje iskoristio riječ san, u svom tipičnom romantičarskom izričaju), beskompromisnom umjetničkom zanosu i bolnom logističkom procesu proizvodnje filmova u holivudskoj industriji.
Nakon rada u kazalištu u rodnom Čileu, Alejandro Jodorowsky se ubrzo prometnuo u jednog od najzanimljivijih južnoameričkih ekperimentalnih režisera. Njegovi najpoznatiji filmovi – “El topo” i “La montana sagrada” (“Sveta planina”) – dovodili su do granica filmski jezik, ekperimentirajući kako formom tako i sadržajem i prestavljajući, prije svega, beskompromisnu viziju režisera nesputanog budžetom, demografskim strategijama i pritiscima studija. Nakon uspjeha “Svete planine” u Europi, francuski producent Michel Seydoux pitao je Čileanca što želi kao svoj sljedeći projekt. “Dina”, rekao je Jodorowsky. Tako je rođen najambiciozniji neuspjeh u povijesti SF-a.
Pavich ne odudara pretjerano od klasične dokumentarističke filmske gramatike, bazirajući filmov centralni fokus na kadrovima Jodorowskovljeve ekscentrične reminiscencije o procesu ideje i provedbe samog filma. Potrebe za pretjeranom formalnom stilizacijom, uostalom, nema kada je sam sadržaj dokumentarističke fabule ovako fascinantan.
“Što je cilj svakog života?”, pita se Jodorowsky tijekom prvog kadra. “To je stvaranje duše. Filmovi su više od industrije, oni stvaraju dušu”. Ono što Pavicheva kamera snima sljedećih sat i pol vremena upravo je pokušaj realizacije te ideje. Jodorowskovljeve ideje za adaptaciju Herbertovog romana bile su sukus njegovih osobina i senzibiliteta kao filmaša: grandiozne, ambiciozne i, prije svega, beskompromisne. Glumci koje je okupio bili su, između ostalih, Orson Welles (kojemu je režiser obećao usluge njegovog omiljenog pariškog kuhara na svakom danu snimanja), Mick Jagger, Salvador Dali (kojemu je obećana plaća od 100.000 dolara po minuti snimanja jer je Jodorowsky bio uvjeren da niti jedna druga osoba na svijetu ne može glumiti ulogu galaktičkog cara Shaddama) i režiserov vlastiti sin (bez prethodnog glumačkog iskustva u ulozi protagonista Paula Atreidesa). Pink Floyd i Magma, prog rock giganti svog doba, bili su režiserov odabir za kompozitore filmske glazbe. Budžet se svakim tjednom pred-produkcije povećavao ne bi li (konzervativna) procjena Seydouxa pred početak snimanja glasila 15 milijuna dolara (astronomski iznos za sedamdesete).
I doista, teško je, zavirivši pod poklopac Herbertovog romana, i imajući na umu Jodorowskovljeve senzibilitete i utjecaje, ne biti istinski zaintrigiran ovim kreativnim susretom. Herbertova “Dina” navigirala je na žanrovskom teritoriju SF-a i epske fantastike, povlačeći teme uspona i pada carstava, prirode mesijanstva, političko-klasnih društvenih odnosa i zen misticizma, između ostalih. Nije teško vidjeti što je Alejandra Jodorowskog, eksperimentalnog režisera, sanjara razgoračenih očiju, beskonačne mašte i nepostojeće tolerancije prema kompromisu umjetničke vizije, privuklo u pripovjesti o mladom Paulu Atreidesu koji, kroz manipulaciju halucinogenog “začina”, ujedinjuje nomadska plemena pješćane planete i vodi borbu protiv despotskog svemirskog carstva.
Međutim, koliko god je teško kvantitativno mjeriti parametre poput estetskog i umjetničkog utjecaja, Jodorowskovljev neostvareni san zaživio je, indirektno, kroz čitavu generaciju SF filmova u osamdesetima, devedesetima i nakon njih. Dan O’Bannon i H.R. Giger, dizajneri i gurui vizualnih efekata koje je Jodorowsky prvotno regrutirao da rade na “Dune”, surađivali su na “Osmom Putniku” (O’Bannon je radio i na efektima za “Ratove zvijezda” te je kasnije sa Paulom Verhoevenom surađivao na još jednom SF klasiku – “Totalni opoziv”). “Ratovi zvijezda”, “Blade Runner”, “Alien” franšiza, “Flash Gordon” – sve su to SF klasici koji su, na ovaj ili onaj način posuđivali od Jodorowskovljeve unikatne vizije. Čak i “Kontakt” Carla Sagana počinje poznatim dugim kadrom kroz galaksiju kojeg je Jodorowsky koncipirao kao prvi kadar za svoj film. Chris Foss, koji je dizajnirao svemirske brodove, kasnije će sudjelovati na produkciji prvog filma o Supermanu. Poznati francuski strip-crtać Jean Giraud, SF-fanovima poznatiji kao Moebius, sudjelovao je u konceptualnom dizajnu te će kasnije sa samim Jodorowskim kreirati poznati strip “Incal”. Kreativna kohorta koju je Jodorowsky okupio oko “Dine”, na ovaj ili onaj način, će formirati budući razvoj znanstvene fantastike na filmu, pa i van njega.
Pa ipak, najfascinantniji element Pavichevog filma možda ne leži u stvaranju koncizne pripovijesti temeljene na životnom projektu Alejandra Jodorowskog. Kao što meksički režiser sam kaže za Pavichevu kameru: “Ukoliko nisam mogao napraviti “Dinu”, napraviti ću nešto drugo. Ne postoji ambicija koja je prevelika.” Lako bi bilo gledati “Jodorowsky’s Dune” kao film o ambicioznom ali, u konačnici, neostvarenom snu. Jednako lako bi ga bilo gledati kao zapis o kreativnim klicama koje su kasnije zaživjele pred lećama i kamerama SF velikana poput Ridleyja Scotta, Jamesa Camerona i Georgea Lucasa. Pa ipak, teško je oteti se dojmu da je riječ o dokumentarnom filmu koji ne samo da slavi personu, karizmu i neobuzdanu maštu jednog umjetnika nego i samu ideju filma – filma kao neobuzadnog, autonomnog i suludo ambicioznog medija.
U vremenu kada se film kao umjetnost sve više i više povodi isključivo komercijalnim kriterijima poput profita i demografske isplativosti, ta ideja možda i ne zvuči tako otrcano i sentimentalno kao što se čini na prvi pogled.
